„Opis obyczajów, czyli jak zwyczajnie wszędzie się mięsza złe do dobrego” – brzmi cały tytuł spektaklu Mikołaja Grabowskiego. Na scenę zaadaptowane zostały dzieła księdza Jędrzeja Kitowicza. Spektakl ze Złotej Setki Teatru Telewizji.

Spektakl przygotowany przez krakowski Teatr STU spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem krytyki i publiczności i został uznany za jedno z najlepszych przedstawień sezonu (prapremiera w marcu 1990 r.).

Sukces był zaskakujący i tym większy, że literacką materię widowiska stanowił tekst asceniczny, a nawet antysceniczny – dzieło księdza Jędrzeja Kitowicza (1728–1804), które dla historyków i polonistów wciąż jest niewyczerpalnym źródłem wiadomości o życiu i zwyczajach XVIII stulecia. Dokładniej, scenariusz powstał na podstawie dwóch dzieł proboszcza z Rzeczycy – „Opis obyczajów za panowania Augusta III” oraz „Historia polska”, wydana pośmiertnie w 1840 r. jako „Pamiętniki do panowania Augusta III i pierwszych lat Stanisława Augusta”.

Mikołaj Grabowski, twórca tego niezwykłego spektaklu, wprowadził na scenę aktorów ubranych we współczesne kostiumy. Pojawiają się więc inteligent w garniturze i paniusia w kwiecistej sukience, student w krótkich spodenkach i strażak w mundurze galowym, małomiasteczkowa dewotka, współczesny pielgrzym i nowoczesna pracownica biurowa w modnych okularach. Posługując się tekstami pisanymi przeszło dwieście lat temu, tworzą zbiorowy Polaków portret własny – taki sam w czasach saskich i obecnie.

Partykularyzm, pieniactwo, skłonność do zbiorowych egzaltacji, obżarstwo, opilstwo – współcześnie przybierają może trochę inne formy, ale istota rzeczy pozostaje ta sama. „Lubo nie masz nic nowego pod słońcem, jak powiedział Salomon...” – co na wstępie swego dzieła położył ksiądz Kitowicz.

Po krakowskiej premierze Andrzej Wanat napisał: „Jest to przedstawienie ważne. Bardzo ważne. Jedno z nielicznych nie pogodzonych z narastającą falą biało–czerwonej egzaltacji. Przedstawienie mówiące o polskim czerepie rubasznym. Ten czerep śmieje się i płacze. Rechocze i lamentuje. Będziemy się śmiać razem z nim, aż poczujemy w gębach gorycz”.

Autor: Jędrzej Kitowicz
Adaptacja i reżyseria: Mikołaj Grabowski
Realizacja TV: Stanisław Zajączkowski
Muzyka: Zygmunt Konieczny

Obsada: Iwona Bielska, Urszula Popiel, Anna Tomaszewska, Jan Frycz, Jerzy Goliński,
Andrzej Grabowski, Mikołaj Grabowski
PREMIERA 11.04.1991

Źródło: Teatr Telewizji TVP